Van buiten lijkt de San Fiorenzo kerk op de vele kerkjes die je op het platteland van Italië tegenkomt. Een eenvoudige gevel, rechthoekige plattegrond en sobere kerktoren. Vaak met een open portiek en bogen en zuilen, zodat de landarbeider of wandelaar er altijd kon schuilen tegen zon en regen. In het gebouw zelf kon men slapen of er werden landbouwgereedschappen opgeborgen. Midden op het platteland, zonder directe bewoning in de buurt of ‘aangeleund’ tegen een boerderij. Pas later werden dergelijke kerkjes religieuze gebouwen.
In mijn boek ‘Genieten in Piemonte’ vermeld ik dit kerkje al kort in een kader op bladzijde 110. Daarmee deed ik dit kerkje te kort, aangezien het meer is dan één van die vele plattelands kerkjes. La Chiesa di San Fiorenzo is een gothisch kerkje met bijzondere fresco’s uit de 15de eeuw. Het ligt vlakbij het plaatsje Bastia Mondovì in de Località San Fiorenzo, midden op het platteland en ingeklemd tussen de heuvels van de Langhe en de Monregalese. Onopvallend en alleen te vinden dankzij de bordjes langs de weg en het A4-tje met informatie over deze kerk, dat her en der rond slingert en soms ook bij het bureau van toerisme ligt. Door zo’n A4-tje werd mijn aandacht getrokken en werd ik nieuwsgierig. De Associazione Culturale San Fiorenzo (www.sanfiorenzo.org) zorgt voor het behoud en onderhoud van dit kerkje en publiceert er boeken over. Het kerkje is vaak op zondag te bezoeken, maar om een dichte deur bij bezoek te voorkomen is het verstandig van tevoren een verzoek tot bezoek te zenden aan sanfiorenzo@infinito.it Daarom waarschijnlijk tref je er niet rijen met toeristen en hoef je niet over de hoofden van anderen een poging te wagen een glimp van de schitterende fresco’s te zien. Je auto kan je gewoon naast de kerk parkeren; onder de bomen. Bij warm weer wel zo fijn.
Bastia Mondovì en dus ook la Chiesa di San Fiorenzo liggen in het dal waar de rivier de Tanaro doorheen meandert. Aan de ene kant liggen de heuvels van de Langhe, bekend om zijn wijnen en Slow Food, en aan de andere kant de heuvels van de Monregalese, die een opmaat vormen voor het daarachter gelegen hooggebergte van de Frans-Italiaanse Alpen.
Het kerkje is waarschijnlijk in de 11de – 12de eeuw gebouwd op of bij een begraafplaats waar de relieken van de heilige San Fiorenzo werden vereerd. San Fiorenzo was een lokale martelaar, die als soldaat in de 3de eeuw ontsnapt zou zijn aan het bloedbad van Agaunum, het huidige Saint Maurice in de Zwitserse Alpen. In deze Monregalese vallei zou hij de lokale bevolking hebben proberen te kerstenen.
De kerk lag aan één van de belangrijkste ‘vie del sale’; wegen waarlangs handelaren het toen kostbare en zeldzame zout op ezels van de Ligurische kust naar het achterland van Piemonte vervoerden. Het gebouw werd aanvankelijk gebruikt als rust- en schuilplaats door landarbeiders en pelgrims. De fresco bij de ingang met de afbeelding van San Cristoforo nodigt nog steeds wandelaars uit hier even uit te rusten.
Rond 1400 was Bastia Mondovì een zelfstandig en autonoom stadje. Het huis Saubado (Savoye) vestigde hier in 1414 zijn eerste zetel in de Langhe. Nu is hier, kijkend naar dit kleine slaperig plaatsje, weinig meer van te merken. Behalve dan binnen in de kerk. Wie de opdracht gaf tot het maken van de fresco’s is niet zeker. Mogelijk is de familie Savoye ermee begonnen. In 1449 verkocht de hertog Ludovico di Savoia Acaia het leengoed aan Giacomo della Torre. De rijkdom van deze familie, zowel in economische zin als hun intense christelijke geloof, heeft zeker bijgedragen tot de verdere verfraaiing van het interieur van de kerk. Zij vergrootten de kapel tot een kerkje op een wijze die wij nu nog kunnen aanschouwen. De structuur van het kerkje is eenvoudig: een rechthoek met een houten zadeldak. De buitenkant verraadt op geen enkele manier wat je binnen staat te wachten: 326 m2 aan fresco’s van de hand van de beste lokale kunstenaars uit de 15de eeuw. Iedere bezoeker slaat het met verbazing en bewondering gade.
Eén fresco is gedateerd, 1472. Het laat het verhaal van de heilige Antonio Abate zien. In dit vlak staat ook een naam: Facius Turrinus, ofwel Bonifacio della Torre. Vanuit stilistisch oogpunt bekeken heeft het schip fresco’s die te dateren zijn in de jaren 40 en 50 van het Quattrocento. De fresco’s in het presbyterium zijn zeer waarschijnlijk ouder dan die op de muren van het schip, hebben een duidelijke eenheid van stijl en de gebruikte materialen zijn duidelijk kostbaarder. Dit is een indicatie dat de fresco’s in het presbyterium mogelijk een veel rijkere opdrachtgever hebben gehad. Alleen al het gebruik van lapis lazuli voor het gewelf en bladgoud voor de stralenkransen duidt hierop. Bedenk daarbij dat in het fresco ‘Giudizio Universale’ het vaandel van de Savoye staat.
De polychrome wanden tonen een eenvoudige kunst, kleding van goud, beelden rijk aan mystiek en diepe vroomheid, maar ook van gewone mensen in hun dagelijkse doen in die tijd. Het is een bijbel van en voor de armen; uit een tijd dat de meeste mensen nog niet konden lezen. Een ‘Bibbia dei poveri’ ofwel ‘Biblia pauperum’ , dat via de verhalen van de heiligen, het leven en lijden van Christus, het paradijs en de hel werkte als een catechisatie: het onderrichten , onderwijzen en troosten, bemoedigen en verlichten van de arme en eenvoudige mensen van het omringende platteland. En niet alleen hen. Ook ik en met mij vele andere hedendaagse bezoekers raken betoverd bij het aanschouwen.
Op de wanden van het schip zijn de volgende verhalen te zien: de legende van San Fiorenzo, het Giudizio Universale, de verhalen van Sant’Antonio Abate, het leven van de Heilige Maagd en het kindje Jezus en de Kruisgang. In het presbyterium is het een ware galerij van heiligen uit het Quattrocento, van San Sebastiano tot San Giovanni Battista, van Santa Margherita d’Antiochia met de draak tot Santa Caterina d’Alessandria met het rad van de martelaren. Op de kruisgewelven zijn de evangelisten en ‘il Cristo Pantocratore’ omringd door engelen en cherubijnen te zien.
De boodschap die de gelovige in zich moest opnemen, is weergegeven op de onderkant van de muur met kantelen. Het betreft de ware ‘hortus conclusus’, het Paradijs: een reeks schilderingen van de zeven ‘Opere di Misericordia’ , de zeven werken van barmhartigheid, die met een beeldende vrijheid zijn neergezet.
Bij het nader bestuderen van de schilderingen valt op dat het lijkt alsof het door één hand is geschilderd, maar toch ook weer niet. Mogelijk zijn de schilderingen door een werkplaats van schilders onder leiding van één meester gemaakt. Het werken met meerdere handen tegelijk maakte dat er sneller kon worden gewerkt, wat praktisch is bij de fresco techniek. De schrijver Alberto Tosa beschrijft in zijn artikel over deze fresco’s zijn zoektocht naar de naam van mogelijke schilders en vergelijkt de fresco’s met fresco’s uit andere kerken in de omgeving.(zie: www.turindamsreview.unito.it)
Kortom, meer dan een bezoekje waard.
Van april tot oktober op zon- en feestdagen open van 15.00-19.00 uur (check wel vantevoren!)