In de Valle del Chisone, gelegen ten westen van de stad Turijn, ligt vastgeplakt tegen de steile hellingen van de Monte Orsiera (2878 m. hoog) een immens groot fort uit het einde van de 17de / begin 18de eeuw. Op voorstel van een generaal van Lodewijk XIV, die de buitengrenzen van Frankrijk wilde versterken, werd het eerste deel van het fort gebouwd.
Het fort heette toen ‘forte Mulin’. Die bouw startte in 1694. Toen hoorde dit stuk berg nog tot Frankrijk. In 1708 werd dit deel van de Valle del Chisone ingenomen door de koning van Sardinië, de Savoye Vittorio Amedeo II, en met de Vrede van Utrecht in 1713 kwam het ook officieel in handen van deze familie. De Italianen vonden het fort niet sterk genoeg om zich te verdedigen tegen de Fransen en begonnen rond 1727 met het bouwen van wat nu Fenestrelle heet.
Het is een prima dagtocht voor op een hete zomerdag, omdat het in de bergen vele graden koeler en dus vaak aangenamer is. Vanuit Turijn via Pinerolo rijd je door het smalle dal langs de Torrente Chisone totdat je voorbij het plaatsje Roure een bordje met de naam van het fort treft. Hier begint de klim de bergen in. Eerst zie je alleen maar dicht tegen elkaar geplante bomen. De slingerende weg eindigt op een groot en vrijwel lege parkeerplaats. Dan weet en zie je nog niet echt wat het einddoel is. In de verte doemt alleen een groot vierkant gebouw op. Eenzaam tussen de bergen en net onder de bomengrens. Niets dat op het grote fort van de foto’s uit de toeristenfolder lijkt.
In 1990 is een groep vrijwilligers, bestaande uit studenten en bewoners van de streek, begonnen dit fort te restaureren. Omdat het vrijwilligerswerk was, vorderde het werk langzaam maar gestaag. Als eerste werden de Scala Reale en de Scale Coperta hersteld en de wandelpaden weer bruikbaar gemaakt. Doel van deze restauratie was het fort open te stellen voor bezoek onder leiding van een gids. Alle inkomsten uit rondleidingen worden weer in dit project gestoken. Hiermee wordt de voortdurende restauratie gefinancierd, zodat steeds meer delen weer veilig bezocht kunnen worden. In 1995 werd het eerste deel van het nieuwe Fenestrelle geopend voor het publiek.
Het fort van Fenestrelle bestaat uit drie forten (San Carlo, Tre Denti en Valli), zeven gebouwen (waaronder Carlo Alberto, Santa Barbara en Porte) en 28 batterijen (waaronder Scoglio, Ospedale), met elkaar verbonden door een overdekte trap (Scala Coperta) van 4000 traptreden. Deze overdekte trap is uniek in zijn soort. Een andere trap, maar dan niet overdekt, gaat tot de top, heet de Scala Reale en heeft 3000 treden. De bouw van het complex was klaar in 1850 toen het gebouw Carlo Alberto werd opgeleverd.
Er worden drie verschillende rondleidingen aangeboden. Voor alle drie moet je van tevoren telefonisch reserveren en voor de drie en zeven uur durende wandeling goede wandelschoenen aantrekken. De langste rondleiding is van 9.00 uur tot 16.00 uur. Water en lunch dien je zelf mee te nemen. Tijdens deze rondtocht bezoek je het grootste deel van het fort, inclusief de overdekte en de open trap. De open trap gaat tot een hoogte van 1800 m. Toen wij deze rondleiding maakten was deze trap nog niet helemaal gerestaureerd. Boven heb je een prachtig uitzicht over de bergen aan deze kant van Turijn. Wat korter en iets minder vermoeiend is de drie uur durende rondleiding door de gebouwen en overdekte trap. Ook is er een rondleiding van 1 uur, maar dan zie je maar heel weinig. De rondleidingen zijn in het Italiaans en worden gegeven door heel enthousiaste vrijwilligers, die graag heel veel willen vertellen in een heel rap tempo. In het Italiaans.
Tijdens de rondleiding bezoek je onder andere het kruithuis. Het ligt op enige afstand van de andere gebouwen en de gids laat zien hoe er zoveel mogelijk veiligheid is ingebouwd ter voorkoming van vuur bij het kruit. De gids laat ook zien hoe de kruitdampen van de kanonnen niet bij de voorraad kruit konden komen, terwijl toch de kanonnen konden worden bevoorraad. Ook wordt uitgelegd dat nog te zien is dat de plek voor het kanon in het kruithuis zowel voor kanonnen van Franse als Italiaanse makelij konden worden gebruikt. Andere afmetingen en andere grootte maakten aanpassingen noodzakelijk, zodat bij een verovering men alleen de eigen kanonnen hoefde te plaatsen en ‘aan de slag kon’. Ook de ‘cel’ van een belangrijk kardinaal en gewone gevangenen, de keuken, voorraadkelders, eetruimte ed. worden bezocht. Je daalt heel diep de berg in, voelt de kou en het vocht. Ons bezoek was in de zomer, maar in die ruimten voor de soldaten is zelfs in de zomer het dragen van een vest wel aangenaam. Je hoort dat er eens in de drie maanden brood werd gebakken voor de soldaten en er dus twee maanden keihard brood werd gegeten.
Wat ons het meest is bijgebleven is de tocht over de trappen. De maat van de treden is zodanig dat de trappen vooral makkelijk voor ezels te belopen waren. De treden zijn smal en ‘te’ hoog voor ons mensen om ze makkelijk te betreden. De gids adviseerde ons daarom de trappen diagonaal te belopen. Dat was inderdaad het minst vermoeiende; ook al liep je dan feitelijk meer meters. Desondanks kwamen de meeste bezoekers uitgeput boven. Voor sommigen leek er geen einde aan de trappen te komen. Maar wat wil je. Ook al liepen we minder dan alle 4000 treden, het bleef veel. De beloning boven is groot; zowel boven aan de overdekte trappen, de Scala Coperta, als boven aan de open trappen, de Scala Reale. Na de eerste trap kijk je uit over het dal van de vallei Chissone en zie je ook van bovenaf hoe steil de gebouwen tegen de berg aangebouwd zijn. Vanaf de top van het tweede trappencomplex kijk je uit over alle omliggende bergen en heb je een magnifiek uitzicht.
Prettig is ook dat er zelfs hoogzomer hier zo weinig andere toeristen komen. Bijzonder is ook, dat het fort nooit als zodanig is gebruikt. Feitelijk is het voor niets gebouwd. Gelukkig dat al die soldaten en andere bouwvakkers, die aan dit complex soms onder barre omstandigheden hebben gewerkt, dat niet weten.
Andere uitstapjes, die met een bezoek aan het fort van Fenestrelle te combineren zijn:
- het dorpje Balboutet, bekend om de zonnewijzers geschilderd op de muren van de huizen. Er is een rondleiding langs 20 ‘quadranti solari’. In Pourrières is een kerkje uit de 17de eeuw dat in opdracht van Lodewijk XIV zou zijn gebouwd.
- Chambons heeft een kleine kapel uit 1682 dat in 1959 geheel gerestaureerd is.
- Fenestrelle heeft een kerk uit 1688, die ook in opdracht van Lodewijk XIV is gebouwd in barokke stijl. Doel van deze kerk-bouwzucht was het katholicisme op de Valdesi over te brengen.
- Laux is een oud gehucht horende bij Usseaux en ligt op een kleine hoogvlakte tegen de hellingen van de indrukwekkende Rocca
- Usseaux is het belangrijkste dorp op een zonnige plaats van de uitlopers van het bergencomplex van het nationale park Orsiera. Bijzonder hier zijn de muurschilderingen, waarvan enkelen van de Torinese schilder Piero Figus, die de muren in de steegjes van het dorp sieren. Het dorp heeft ook een nog werkende molen en een kerk uit de tijd van de zonnekoning, Lodewijk XIV.
Te bezoeken van september tot juni op ma – do – vr – za zo van 9-18.00 uur
Juli en augustus alle dagen op dezelfde tijden
Adres: Via del Forte, 10060 Fenestrelle (TO)
Tel. 012183600
info@fortedifenestrelle.com
www.fortedifenestrelle.com
Reserveren voor bezoek verplicht per telefoon, niet per e-mail.
Meerdere tochten mogelijk: 1 uur, 3 uren of 7 uren.